بازی درمانی چیست؟ و اثربخشی آن چقدر هست؟

بازی درمانی نوعی رواندرمانی است که عمدتا برای کودکان استفاده می شود. در بازی درمانی، بازی درمانگر که تخصص روانشناسی یا مشاوره دارد، از طریق بازی وارد دنیای کودک می شود و حرفهایی که کودک نمیتواند بگوید و احساساتی که تجربه میکند را بررسی میکند. بازی درمانگر از طریق ایجاد محیطی امن برای کودک، شرایطی را فراهم میکند که به او اعتماد کند، چرا که اولین مرحله ی رشد و آغاز هر کاری، ایجاد حس اطمینان و اعتماد است. بازی درمانگران گاهی اوقات از سایر اعضای خانواده، والدین یا سرپرست کودک می خواهند که در اتاق بازی درمانی حضور پیدا کنند و با او بازی کنند، بازی کردن کودک با والد خود، برای بازی درمانگر منبع بسیار خوبی از اطلاعات مورد نیاز هست.

انواع بازی درمانی:

• بازی درمانی رهنمودی : در این نوع بازی درمانی، درمانگر از طریق فعالیت هایی که برای بازی، انتخاب میکند، هدایت جلسه را به عهده می گیرد و مسیر را برای کودک هموارد میکند تا احساسات و افکارش را پردازش کرده و از طریق فعالیت های انتخاب شده بیان کند. اصولا درمانگران برای اجرای این رویکرد، از یک دستور العمل خاصی استفاده میکنند. طبق تحقیقات و مدارک شواهد بنیاد، برای هر اختلال، یک مسیر بازی درمانی مشخص وجود دارد، مثلا؛ بازی درمانی کودکان اضطرابی، بازی درمانی کودکان طلاق، بازی درمانی کودکان وسواسی و…..
• بازی درمانی غیر رهنمودی: . نام دیگر بازی درمانی غیر رهنموی، بازی درمانی کودک محور هست و همان طور که از اسمش پیداست، در این نوع رویکرد، بر روی محیط و فعالیت ها، کنترلی اعمال نمی شود و درمانگر، کودک را رها می کند تا هر کاری که دوست دارد و از آن لذت میبرد را انجام دهد.

تکنیک های مورد استفاده در بازی درمانی:

در بازی درمانی، تکنیک های مختلفی را میتوان به کار برد که انتخاب نوع تکنیک، به نیاز کودک و رویکرد بازی درمانگر بستگی دارد. اصولا جلسات بازی درمانی هفته ای یکبار و هر جلسه 30 دقیقه الی 45 دقیقه هستند. تکنیک هایی که در ادامه نام برده میشوند از معروف ترین و معمول ترین تکنیک ها در سرتاسر جهان هستند:

• استفاده از هنر
• شن بازی
• بازی با عروسک
• بازی های رومیزی
• بازی مهمانی چای
• بازی کاتی
• بازی لگو
• بازی قایم باشک
• لگو

 بازی درمانی در چه مواردی مفید است؟

بازی درمانی در تقویت و بهبود ابراز وجود و احساسات در کودکان، واقعا مفید و کارآمد است. کودکانی که مورد سو استفاده، آزار و اذیت، یا شرایط استرس زا و تروماتیک قرار گرفته اند از طریق بازی درمانی میتوانند احساسات آسیب دیده را بازیابی کنند و با تجربه ی ناراحت کننده خود ، اینبار در محیطی امن روبرو شوند و بدانند که میتوانند از پس آن بربیایند. کودکانی درگیر اختلالات و مسائل عاطفی، اجتماعی و رفتاری هستند، معمولاً از بازی درمانی سود زیادی می برند. در ادامه نتیجه تحقیقاتی را میبینیم که در مورد اثربخشی بازی درمانی در مورد این اختلالات، اطلاع میدهند:

• اوتیسم
• اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
• افسردگی
• اختلالات اضطرابی
• اختلال استرس پس از سانحه(PTSD)
• ترومای جسمی و روحی
• سوء استفاده جنسی
• سواستفاده جسمی یا عاطفی

مزایا و فواید بازی درمانی

اصولا والدین به سختی باور می کنند که صرفا “بازی کردن” چه فوایدی میتواند داشته باشد، اما واقعیت این است که زبان ابراز احساسات کودکان با بزرگسالان متفاوت است و به جای اینکه وارد یک اتاق درمان شوند، بر روی صندلی بشینند و شروع به صحبت کردن کنند، وارد اتاق بازی درمانی می شوند و از طریق انتخاب اسباب بازی و بازی هایی که انجام میدهند، از دغدغه ها و مشکلاتشان می گویند. برای مثال، کودکی که با اسباب‌بازی‌های خشونت‌آمیز بازی می‌کند، ممکن است در خارج از فضای درمان، برچسب کودک پرخاشگر بگیرد اما در اتاق درمان، بازی درمانگر متوجه شود که این خشم، بیانگر شرایط خشونت‌آمیز خانه است که کودک شاهد و ناظر آن بوده.

بازی درمانی برای کودکانی که در برقراری ارتباط دچار مشکل هستند، با ایجاد محیطی امن، این امکان را می دهد تا از طریق بازی، افکار یا نیازهای خود را ترسیم کنند. بازی درمانگر به کودک نشان میدهد که مسئولیت پیش رفتن جلسه با اوست و به او اطمینان میدهد که میتواند  مسئولیت را به عهده بگیرد و مطمئن باشد که هیچ اتفاقی نخواهد افتاد و او به خوبی از پس شرایط بر می آید.

اثربخشی بازی درمانی و تحقیقات:

در مطالعه ای در سال 2009 که در مورد اثربخشی بازی درمانی برای کودکان پرخاشگر بود، محققان گروهی از دانش آموزان، با سابقه ی رفتار پرخاشگرانه را به دو گروه تقسیم کردند. یک گروه در معرض بازی درمانی قرار گرفتند و گروه دیگر به عنوان گروه کنترل هیچ درمانی، دریافت نکردند. در پایان مطالعه، محققان متوجه شدند ؛ کودکانی که در معرض بازی درمانی قرار گرفته بودند، نسبت به کودکان گروه کنترل،  بهبود قابل توجهی در رفتارهای پرخاشگرانه از خودشان نشان دادند.

یک فراتحلیل در ساعت 2005 که شامل 93 مطالعه انجام شده بین سالهای 1953 تا 2000 بود، از  اثربخشی بازی درمانی دفاع میکند. این بررسی نشان داد که بازی درمانی تأثیرات مثبتی دارد، به خصوص وقتی که والدین کودک درگیر درمان می شوند و همراهی نشان می دهند.

نکاتی که باید به آنها توجه کنید:

همانطور که نقش بازی درمانگر و میزان تخصص او مهم است، نقش والدین نیز در میزان اثر بخشی جلسات بازی درمانی بسیار مهم است. بازی درمانگران، معمولا جلسات مشترکی تحت عنوان جلسات فرزندپروری با والدین کودک دارند و نکات لازم را به آنها آموزش می دهند. یکی دیگر از نکاتی که باید به آن توجه کنید، میزان اعتماد شما به بازی درمانگر کودکتان است، هر چقدر اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشید، اثربخشی و بهبود سرعت میگیرد.

برای شروع بازی درمانی لازم است که بدانید:

جلسه اول مشاوره کودک یا بازی درمانی، توسط والدین و درمانگر برگزار میشود، سوالات بسیاری در مورد تاریخچه ی رشدف نوع زایمان، شیردهی و… پرسیده میشود و برای همین حضور مادر حتما الزامی است. جلسه ی دوم، زمان ارزیابی کودک است و بعد از این دو جلسه ارزیابی، روند درمان کودک مشخص می شود، اینکه حدودا چند جلسه درمان نیاز است؟ جلسات والدین و درمانگر چند هفته یکبار باید باشه و یا اینکه کودک به بازی درمانی احتیاجی ندارد و باید ارجاع داده شود.